Note [édition originale] :
NOTÆ.
Inscribitur Sura Arabicè à prima sui
dictione
الصافات
Ordinatrices, seu
Ordinantes in genere fœmineo.
Perperam Hoctingerus vertit
Ordines.
Est Meccana. Versus habet, juxta communiorem computum, centum octoginta
tres, omnes ferè brevissimos. Mihi unus defuit, vel non adverti. De
Lectoris præmio hæc habe :
من قراء سورة الصافات اعطى عشر حسنات بعدد كل جنّي وشيطان وتباعدت عنه مردة الشياطين وبُرئ من
الشرك وشهد له حافظاه يوم القيمة انه كان مؤمنا بالمرسلين .
Qui legerit Suram Ordinantium, dabuntur ei
decem bona juxta numerum omnis genii, & Satanæ, &
elongabitur ab eo rebellio Satanarum, & purus servabitur à
polytheia : & testes erunt ei duo custodes ejus die
resurrectionis, quòd ipse crediderit in legatos.
I.
Per ordinantes. ] Gelal :
الملايكة تصفّ نفوسها في العبادة او اجنحتها في الهوى تنتظر ما تؤمر به :
Per Angelos, qui ordinant seipsos in cultu
Dei : vel qui disponunt alas suas in aere, expectantes, quid sibi à
Deo præcipiatur.
II.
Et agitantes. ] Gelal :
الملايكة تزجر السحاب اى تسرقه
Per Angelos, qui agitant nubes : idest
agunt, seu adducunt eas.
III.
Per legentes. ] Gelal :
جماعة قرّاء القران تتلوه
Per cętum Angelorum, qui legunt Alcoranum.
Jahias
الملايكة تتلوا الوحي الذي تاتي به الانبياء
Per Angelos, qui legunt [idest
audiunt à Deo]
revelationem, quam
communicant Prophetis.
V.
Dominus Orientium. ] Jahias juxta expositionem Cottadæ.
هو ثلاثة ماية وستون مشرقا وثلاثة ماية وستون مغربا
Orientes sunt trecenti sexaginta : &
totidem Occidentes. Errat in pluralitate Mundorum cum suo
Propheta.
VII.
Et custodiam posuimus in eo. ] Vide, quæ de hoc figmento
fusiùs alibi dixi. Fingunt scilicet Moslemi, ita docente Alcorano, ante
Mahumeti adventum dæmonas consuevisse in orbibus cœlestibus assidere,
unde, auriculis ad Cœlorum foramina admotis, furtivè excipiebant, quæ
vel Deus Angelis revelaret, vel Angeli ipsi inter se colloquerentur :
& hæc deindè Magis, ariolis, ac Divinis manifestabant ; ut ea
ratione faciliùs homines deciperent. Exorto autem Mahumeto, Deus,
flammis injectis, dæmonas curiosiùs Angelorum sermones auribus
excipientes à tergo invasit, atque à cęlestibus Orbibus eliminavit.
X.
Præter illum, qui subripuit subreptionem. ] Explicat Gelal :
اى لا يسمع الا الشيطان الذي سمع الكلمة من الملايكة فاخذها بسرعة Idest,
non audient Angelicos sermones, nisi
Satanas, qui audivit nescio quid ex colloquio Angelorum, &
excepit illud cum velocitate. Idem igitur est,
subripuit subreptionem, ac furtivè
semel festinanter audivit. Hic obiter repeto, quod alibi ex professo
dixi : nempè Mahumetanos putare flammas illas, quibus dæmones à Cœlis
arcentur, esse stellas, seu exhalationes ignitas, quas sæpè videmus in
aere cum summa velocitate discurrere.
XIV.
Et cùm viderint aliquod signum. ] Accipit hìc Gelal
signum pro miraculo : & putat
hujusmodi miraculum fuisse
انشقاق القمر
scissionem lunæ, de qua fit mentio
in Alcorano. Verùm manifestè patet ex contextu, non agi hìc de ullo
miraculo, sed de signis, seu versiculis Alcorani.
XX.
Vociferatio una. ] Erit hæc vociferatio juxta Jahiam
النفخة الاخرة
ultimus clangor tubæ vocantis ad
judicium.
XLIII.
Poma. ] Hæc scilicet erunt cibus
illis constitutus ad prandium, & cœnam : de quibus ita Gelal :
وهو ما يوكل تلذذا لا لحفظ صحّة لان اهل الجنة مستغنون عن حفظها لخلق اجسادهم للابد
Hæc autem comedent ad delectationem, non
ad conservandam sanitatem. Nam habitatores Paradisi non indigebunt
præservativis ad sanitatem, cùm habeant corpora æterna, &
immortalia.
XLV.
Sese invicem respicientes. ] Itaut, juxta Gelal :
لا يرى بعضهم قفا بعض
non videant alii occipitia aliorum :
seu non vertant sibi terga.
XLVI.
Circumferetur illis calix ex fonte. ] Notat Gelal acumine
Epicureo, hujusmodi fontem fore
من خمر تجري على وجه الارض كانهار الماء :
ex vino, defluente super faciem
terræ, veluti flumina aquarum.
XLVII.
Limpidus. ] Arabicè
بيضاء
candidus. Gel.
اشد بيضا من اللبن
magis candidus, quàm sit lac.
Zamchascerius videtur referre ad calicem, non ad fontem.
L.
Quasi ipsæ sint ovum coopertum. ] Gelal :
كانهم في اللون بيض النعام مستور بريشه لا يصل اليه غبار ولونه وهو البياض في صفرة احسن الوان
النسا
Quasi ipsæ in colore sint ovum struthionis
coopertum plumis ejus ; itaut non perveniat ad eum pulvis : &
color ejus est albus mixtus flavedine, qui est color in fœminis
laudatissimus.
LXIII.
Utrum hoc melius est ad hospitandum.
] Fit hìc comparatio inter cibos, seu xenia hospitalia Paradisi,
& Gehennæ, in qua damnati vescuntur fructibus arboris
الزقوم
Zacum, quæ, ut ait Gelal :
المعدة لاهل النار وهي من اخبث الشجر المرّ بتهامة ينبتها الله في الجحيم كما سياتي
præparata est damnatis, pessima omnium
arborum Deserti ob amaritudinem : quam Deus nasci fecit in Tartaro,
ut mox sequitur in Alcorano.
LXIV.
Ad contentionem iniquorum. Idest, ut de ea inter se
contenderent, ac disceptarent Infideles. Gel.
اذ قالوا النار تحرق الشجر فكيف تنبته
dùm dicebant : Ignis comburit arbores :
quomodò ergo nasci potest arbor in illo ?
LVI.
Veluti capita Diabolorum. ] Gelal :
اى الحيات القبيحة المنظر ,
Idest serpentes, turpissimi aspectu.
LIX.
Tùm certè reditus eorum. ] Gelal :
يفيد انهم يخرجون منها لشرب الحميم
Proderit ipsis, quòd egredientur ex
Gehenna ad bibendam aquam ferventem.
LXXV.
Præter servos Dei sinceros. ] Nimirùm, horum finis, seu
successus erit diversus. Quidam hìc, & alibi legunt
المُخْلَصِين
Salvatos : quidam verò
المُخْلِصِين
Sinceros ; sed utrumque recidit in
idem.
CIV.
Et prostravit eum pater in frontem. ] Videlicet super struem
lignorum facie ad terram conversa : deindè inquit Gelal :
امرّ السكين على حلقه فلم يعمل شئا بمنع من القدرة الالهية
applicuit gladium gutturi ejus : sed nihil
potuit efficere, impediente eum divina potentia.
CVIII.
Et redemimus eum hostia magna. ]
Loquens Gelal de hoc Abrahæ facto, ita habet
وهو اسمعيل او اسحق :قولان : بذبح عظيم بكبش من الجنة وهو الذي قرّبه هابيل جاء به جبراييل فذبحه
السيد ابراهيم مكبرا
Ille : quem voluit offerre Abraham,
fuit Ismael, vel Isaac : nam duplex
est sententia. Hostia verò magna fuit aries Paradisi, quem obtulerat
Habel Deo. Adduxit autem eum Gabriel, & Dominus Abraham
immolavit eum, magnificans Deum. Suspicor, Mahumetum usum hìc
fuisse ea forma loquendi, quam audiebat à Christianis usurpari ;
scilicet Isaac redemptum fuisse hostia magna, nempè Christo : sed nihil
tale hominem insanum cogitasse.
CXII.
Et annuntiavimus ei Isaac. ] Notanda explicatio Gelalis, qua
clarè asseritur error Mahumeti, & Mahumetanorum
استدل بذلك على ان الذبيح غيره
Voluit (inquit)
per hoc ostendere, eum, qui immolari
jussus fuerat, fuisse alium ab Isaac : nempè Ismaelem. Quia
scilicet post commemoratam immolationem ponitur annunciatio nativitatis
Isaac. Verùm hoc ipsum ostendit oscitantiam, seu errorem Mahumeti, &
falsitatem Alcorani.
CXXIII.
Et quidem Elias. ] Ita cæcutiunt
sapientes Moslemi in rebus etiam notissimis, ut de Elia ita scribat
Gelal :
قيل ابن اخى هرون اخى موسى وقيل غيره ارسل الى قوم ببعلبك ونواحيها
Dicitur fuisse filius fratris Aaron,
fratris Moysi : alii tamen aliter sentiunt. Missus fuit ad populos,
qui erant in Baalbac (est regio Mesopotamiæ)
& viciniis ejus.
CXLIII.
Quòd si ipse non fuisset ex laudantibus.
] Gelal :
بقوله كثيرا في بطن الحوت لا اله الا انت سبحانك اني كنت من الظالمين
Sæpè enim, dùm esset in ventre piscis,
dicebat : Non est alius Deus præter te. Laus tibi. Certè ego iniquè
egi.
CXLVI.
Et produximus super eum plantam ex
cucurbita. ] Jahias :
تظلّه بورقها ويشرب من لبنها فاظلته فنام واستيقظ وقد يبست فحزن عليها فاوحى الله اليه
Umbra foliorum suorum tegebat eum, &
bibebat de lacte ejus : cùmque sub umbra ejus quiesceret,
obdormivit. Sed, cùm evigilasset, vidit eam exaruisse. Cùmque
proptereà tristaretur, dixit ei Deus per revelationem, &c.
In eo, quod scribit Jahias, illum bibisse de lacte cucurbitæ, videtur
addendum id, quod habet Gelal :
وكانت تاتيه وعلة صباحًا ومساء يشرب من لبنها حتى قوي
& veniebat ad eum capra silvestris
mane, & vespere, & bibebat de lacte ejus, donec
convalesceret, ac vires resumeret. Cùm autem dicat Alcoranus,
piscem evomuisse Jonam in nudo, vel in nuditate, Arabicè
بالعرى, quod communiter exponitur,
in littore, Jahias tamen vult
Alcorani sensum esse, quòd Jonas nudus à pisce ejectus fuerit : Ita enim
scribit :
قد بكر لحمه وكل شي منه مثل صى المولود وهو سقيم يريد الصبى المولود وقال محمد هو المكان الخالي
وانما قيل له عراء لانه لا شجر فيه ولا شي يغطيه وكانوا عرا من الشي
Innovata est caro ejus, & quidquid
erat in eo, erat veluti pueri recenter nati : & hoc significat,
in nudo ; Sed Mohammed vult significare locum vacuum, qui ideò
dicitur nudus, quia in eo nulla erat arbor, vel alia res, quæ
cooperiret eum : quasi ipse nudus esset ab omni re. Notandum
autem, Alcoranum ponere
cucurbitam pro
hedera, ex versione septuaginta Interpretum, qua Christiani in
Orientali Ecclesia utebantur.
CLXXV.
Et aspice eos. ] Idest attende finem
illorum. Ita infrà v. 179.
CLXXVII.
Atqui cùm descenderit. ] Nimirùm, cùm
flagellum Dei advenerit super domos eorum, miserum experientur illum
diem, de quo anteà commonefacti fuerant.